Практиките за готвење, економијата во домаќинствата, здравството, шумите и земјоделските ресурси и емисиите на стакленички гасови (GHG) повторно се појавија како трансформативна можност за подобрување на индивидуалните животи, можности за живот и глобалната животна средина. Синџирот на вредности околу иницијативата наречена cookstoves – наједноставната и најстарата технологија за домаќинство – претставува можност да се постави интегративна идеја за одржлив развој во пракса. Истражувањата за подобрени шпорети датираат од 1950-тите години; следните децении сме сведоци на големи програми кои се фокусираа на зголемување на ефикасноста на одредени дизајни на шпорети. Во текот на изминатите 30 години, фокусот на меѓународната заедница постепено се префрли кон социокултурните контексти во кои работат печките. Иако самите печки можеби биле едноставни, нивните ефекти врз здравјето и економијата во домаќинствата и во регионот честопати биле сложени и далекусежни. Накратко, многу пристапи кон воведување подобрени печки се пробувани, некои успешно, некои неуспешни.
Наследството на инвестиции од страна на Светската банка (WBD) во истражувањето за шпоретите и практичното дејство вклучуваше програма за енергетска ефикасност во домаќинствата во 1980-тите, која вклучуваше фокусирање на чисто готвење; во тоа време, разни национални влади, исто така, ги насочија напорите кон цоокстовес.
Интересот за енергијата на домаќинствата се распадна во 1990-тите, бидејќи фокусот на развојот се префрли кон електрификација во руралните области. Но, во последните неколку години интересот за безбројните аспекти на печките повторно оживеа, со зголемување на бројот на извештаи објавени во рамките на Светската банка и од растечка мрежа на истражувачи и практичари – почнувајќи од Светската здравствена организација, Програмата за развој на Обединетите нации , и Меѓународната агенција за енергија за партнери во академските институции и граѓанското општество. Во процесот, се појави посеопфатен поглед на здравствените ризици од загадувањето на воздухот во затворен простор и ефектите од емисиите на стакленички гасови поврзани со животниот циклус на печките на глобалната клима. Во моментов, се проценува дека 2 милиони животи – претежно жени и деца – се губат годишно, што резултира од изложеност на чад за готвење во внатрешноста на биомасата. Додека трае дебатата за специфичните аспекти на влијанието и пристапите на печката и горивото, постигнат е широк договор за степенот на проблемот и потребата за глобално партнерство.
Традиционалните печки за готвење може да варираат од камени до отворени и модели на тули и малтери, како и оние со оџаци. Подобрената печка е дизајнирана со цел да се подобри енергетската ефикасност, да се отстрани чад од внатрешниот простор за живеење или да се намали грижата за готвење.
Во повеќето земји, готвењето главно се смета за одговорност на жените, кои поминуваат значително време за подготовка на храна за своите семејства. Практиките за готвење може да се олеснат со користење на повеќе современи горива (на пример, керозин или ТНГ), подобрување на квалитетот на производството на јаглен и користење на електрични апарати. Но, експертите за заштита на животната средина главно се концентрираме на улогата на cookstoves во намалувањето на емисиите, елиминирање на тешкотии и подобрување на севкупниот квалитет на животот, бидејќи податоците за влијанието врз здравјето на загадувањето за затворен простор се поразувачки.
Имено, жените и децата во земјите во развој се секојдневно изложени на загадување од чад, во форма на мали честички, до 20 пати повисоки од максимално препорачаните нивоа на Светската здравствена организација (СЗО) и други агенции за заштита на животната средина ширум светот. Се проценува дека чадот од гориво за готвење предизвикува околу 2 милиони смртни случаи на годишно ниво, од кои повеќе од 99 проценти се јавуваат во земјите во развој. Ова значи дека значителен процент од годишниот товар на болеста е предизвикан од чадот за готвење. Бидејќи мајките и нивните мали деца се главните членови на домаќинството кои редовно дишат таков чад за готвење, тие се несразмерно засегнати од поврзаните здравствени проблеми. Децата се особено ранливи;, силните докази ги поддржуваат каузалните врски помеѓу емисиите на согорување од биомаса и акутната респираторна инфекција (ARI) кај децата.
Исто така, според најновото истражување на оваа тема постојат добри докази кои го поврзуваат чадот од готвењето во домаќинствата со појавата на детската пневмонија. Метаанализата на студии за ризик од пневмонија кај деца под 5 години укажува на тоа дека децата изложени на цврсти горива имаат повеќе од 1,8 пати поголеми шанси да страдаат од пневмонија, споредено со децата без такво изложување. Една понова студија која ги разгледува, класифицира и сумира истражувањата спроведени во текот на изминатите 15 години за односот помеѓу загадувањето на воздухот и здравјето на домаќинствата покажува дека загадувањето на воздухот во домаќинствата е поврзано со разни здравствени проблеми.
Горивото од биомаса често се собира од локалната средина, а тоа најчесто го прават жените. Оваа активност одзема многу време го одвлекува времето од продуктивни и семејни активности. Во текот на една типична недела, членовите на семејството трошат значително време за собирање на гориво, без разлика дали се од заедничко селско земјиште или полиња на фармерите. Во Индија, на пример, времето поминато во собирање на гориво се проценува на еден час дневно. Собирањето на горивата од биомаса честопати подразбира одење на долги растојанија што носат тешки оптоварувања и безбедносни ризици. Понатаму, тоа може да доведе до постепено влошување на локалната околина и да ги осиромаши резервите на биомаса, што значи уште подолги прошетки и поголеми тешкотии. Можно е времето што не се потрошило за домаќинство да се користи за активности за производство на приходи, што му дава друга, родова димензија на ова прашање.
Како и да е, експертите во Бон порачаа да се замени стариот начин на подготвување нах рана со нов, да се отфрлат старите шорети и да се водат нови – целосно електризирани кујни И на тој начин да се избегне загадувањето во затворени средини кое на годишно ниво одзема околу 2 милиони жители.
ИмајќИ во предвид дека последниве недели загаденоста на надворешниот воздух во Скопје и цела Македонија е тема број еден, добрo би било македонските експерти да пинудат информации колкава е загаденоста и ефектите од истата во затворени – домашни услови каде што голем број на семејства се грејат на застарени шпорети, притоа користеjќи секакви материјали за затоплување.
Погледнете што нудат експертите како шпорет за еколошко безбедно готвење:
