Пишува: Наташа Доковска
Западен Балкан, познат по својата природна убавина и културно богатство, се соочува со сè поголеми еколошки предизвици поради туризмот, еден од клучните економски сектори во регионот. Пластичниот отпад, кој стана глобален проблем, претставува значителна закана за биодиверзитетот, туристичката индустрија и одржливоста на регионот. Овој текст ја анализира интерсекцијата помеѓу управувањето со пластичниот отпад и туризмот на Западен Балкан, поддржано со податоци и трендови, и дава препораки во согласност со меѓународните преговори како INC5 (Меѓувладина преговарачка комисија за пластично загадување).
Пластичен отпад: Растечки проблем во туристичките точки
Туризмот, двигател на економиите на Западен Балкан, значително придонесува за локалните економии, но истовремено ја влошува генерацијата на пластичен отпад. Според Програмата за животна средина на ОН (UNEP), туризмот може да ја зголеми потрошувачката на пластика за 40% во одредени региони за време на сезоните на врв. Во популарните туристички дестинации како Јадранското крајбрежје на Хрватска, Бококоторскиот залив во Црна Гора, Ривиерата на Албанија и Охридското Езеро во Северна Македонија, приливот на посетители води до огромно зголемување на пластични производи за еднократна употреба како шишиња за вода, сламки и амбалажи.
Во 2023 година беше пријавено дека туристите во регионот генерирале над 150.000 тони пластичен отпад годишно, од кои 80% од отпадот неправилно се управува или завршува на депонии или во природната средина. Крајбрежните региони и езера, вклучувајќи го и Охридското Езеро, заштитено од УНЕСКО, се особено ранливи, бидејќи големиот туристички прилив во комбинација со неадекватната инфраструктура за управување со отпад води до значително пластично загадување на околните екосистеми.
Податоци за пластичен отпад на Западен Балкан
Овој графикон ја претставува генерацијата на пластичен отпад по земја на Западен Балкан, заедно со процентот што се припишува на туризмот. Овие податоци се базираат на студии од регионалните агенции за заштита на животната средина и Светската банка:
- Хрватска: 80.000 тони пластичен отпад годишно, од кои туризмот придонесува со 35%.
- Црна Гора: 30.000 тони пластичен отпад годишно, од кои туризмот придонесува со 50%.
- Албанија: 20.000 тони пластичен отпад годишно, од кои туризмот придонесува со 45%.
- Северна Македонија: 10.000 тони пластичен отпад годишно, од кои туризмот придонесува со 30%, особено околу Охридското Езеро.
- Босна и Херцеговина: 10.000 тони пластичен отпад годишно, од кои туризмот придонесува со 25%.
Еколошки и економски импликации
Неконтролираниот пораст на пластичниот отпад не само што ги деградира недопрените предели на регионот, туку и претставува закана за морскиот живот, екосистемите и здравјето на луѓето. Јадранското и Јонското море, кои се клучни за регионалниот риболов, се меѓу најзагадените води во Европа со пластика. Слично, Охридското Езеро, кое е споделено помеѓу Северна Македонија и Албанија, страда од сè поголемо пластично загадување, кое ја загрозува неговата богата биолошка разновидност, вклучително и неколку ендемични видови.
Се проценува дека околу 4.000 тони пластичен отпад завршуваат во водите на Охридското Езеро секоја година, од кои голем дел потекнува од туристички активности. Ова има штетно влијание врз перцепцијата на природната убавина на регионот, како и врз здравјето на локалните заедници кои се потпираат на езерото за риболов и водни ресурси.
Перцепцијата на туристите за регионот сè повеќе е поврзана со квалитетот на животната средина. Анкета спроведена од Европската комисија за патувања (ETC) во 2022 година покажа дека 68% од меѓународните туристи ја земаат предвид одржливоста на животната средина при изборот на дестинации за патување. Продолжената деградација може да доведе до намалување на туризмот, што директно би влијаело на локалните економии, особено во земјите како Хрватска и Црна Гора, каде што туризмот учествува со повеќе од 20% од БДП, како и во региони како Охридското Езеро, каде што туризмот е од витално значење за економијата.
Напори и недостатоци во спроведувањето на политиките
И покрај различните напори за намалување на пластичниот отпад, спроведувањето на политиките останува неконзистентно низ Западен Балкан. Неколку земји воведоа забрани за пластика за еднократна употреба, но усогласеноста и спроведувањето се слаби, особено за време на туристичките сезони. Неразвиената инфраструктура за управување со отпад во регионот, во комбинација со недостиг од стимули за одржливи туристички практики, ги попречува напорите за намалување на пластичното загадување.
Северна Македонија, на пример, има воведено политики за намалување на пластиката за еднократна употреба, особено во еколошки чувствителни области како Охридското Езеро, но спроведувањето останува предизвик поради неадекватната инфраструктура и мониторинг. Дополнително, нелегалното фрлање на пластичен отпад во руралните и туристички фреквентни подрачја останува нерешен проблем.
На меѓународно ниво, тековните преговори во рамките на INC5 (Меѓувладина преговарачка комисија за пластично загадување) претставуваат можност за Западен Балкан, вклучувајќи ја и Северна Македонија, да ги зајакнат своите политики за управување со пластичниот отпад. Процесот INC5, кој има за цел да развие правно обврзувачки глобален договор за завршување на пластичното загадување до 2024 година, го нагласува потребата за прекугранична соработка, особено во региони како Балканот, каде што екосистемите и економиите на туризмот се длабоко поврзани.
Препораки: Патишта кон одржлив туризам и управување со отпадот
- Прифатете регионални стратегии за управување со отпадот: Западен Балкан треба да прифати унифициран регионален пристап кон управување со пластичниот отпад, со посебен фокус на области со висок туризам. Со здружување на ресурсите и споделување најдобри практики, земјите можат да ја подобрат својата способност за управување со отпадот и да ја намалат еколошката деградација.
- Стимулирајте одржлив туризам: Националните влади и локалните општини треба да понудат стимулации на бизнисите во туристичкиот сектор за намалување на употребата на пластика. Ова може да вклучува даночни олеснувања за хотели и ресторани кои ја елиминираат пластиката за еднократна употреба или воведување на такса за генерирање пластичен отпад.
- Зајакнете прекуграничната соработка: Имајќи ги предвид споделените крајбрежја, реки и езера, Западен Балкан треба да ја зајакне прекуграничната соработка за справување со пластичниот отпад, особено во согласност со глобалните цели на INC5. Ова може да вклучува усогласување на политиките за забрана на пластика, управување со отпад и програми за рециклирање, особено во региони како Охридското Езеро и Јадранското крајбрежје.
- Едукација и кампањи за подигање на јавната свест: Едукацијата на туристите и локалните заедници за еколошкото влијание на пластичното загадување е клучна. Туристичките одбори и невладините организации за заштита на животната средина треба да соработуваат за да лансираат регионални кампањи за промоција на туризам без пластика, нагласувајќи ги придобивките за животната средина и локалните економии.
- Инвестирајте во инфраструктура: Регионот итно треба да инвестира во инфраструктура за управување со отпадот, особено во туристички фреквентните подрачја како Охридското Езеро. Ова вклучува подобрување на капацитетите за рециклирање, проширување на услугите за собирање отпад и развој на решенија за претворање отпад во енергија.
Пластичниот отпад, поттикнат од туристичкиот бум, претставува сериозен проблем за Западен Балкан, загрозувајќи ја природната убавина на регионот и неговата долгорочна одржливост. Северна Македонија, со своите уникатни и ранливи екосистеми како Охридското Езеро, се соочува со значајни предизвици, но и можности за справување со овие прашања преку регионална соработка. Со поврзување на локалните напори со глобалните иницијативи како INC5, Западен Балкан има можност да предводи во одржливиот туризам и намалувањето на пластичниот отпад. Комбинација од цврсти политики, прекугранична соработка и одржливи туристички практики е од суштинско значење за регионот да продолжи економски да напредува, додека ја зачувува својата природна убавина.
