Пластичниот отпад е еден од најголемите еколошки проблеми на денешницата. Додека развиените земји создаваат масовни количини отпад, честопати истиот го извезуваат во земји во развој, оставајќи ги да се справуваат со последиците. Македонија, како дел од Балканот, се соочува со свои предизвици во управувањето со пластичниот отпад, соочувајќи се со недоволни капацитети за рециклирање и неправилно управување со отпадот.
Македонија и управувањето со пластичниот отпад
Македонија, како мала земја на Балканот, се соочува со сериозни предизвици во управувањето со отпадот, кој стана еден од клучните еколошки и здравствени проблеми. Од несоодветната инфраструктура до слабото спроведување на законите, земјата останува далеку од одржливите решенија за третирање на отпадот.
Кај нас годишно се генерираат над 150,000 тони пластичен отпад, од кои само 10% се рециклира. Недостатокот на инфраструктура, ограничените законски рамки и недоволната свест кај граѓаните се клучните проблеми. Пластиката најчесто завршува на депонии, се согорува или останува во животната средина, придонесувајќи кон загадување на почвата, водите и воздухот.
Повеќето отпад во Македонија завршува на депонии, од кои повеќето се несоодветни за складирање на различните видови отпад. Според официјалните податоци, во земјата постојат околу 54 активни депонии, но само една – „Дрисла“ во Скопје – исполнува дел од стандардите за еколошко управување. Остатокот од депониите не ги исполнуваат основните услови за складирање и често претставуваат сериозен извор на загадување.
Најголем дел од отпадот на овие депонии е неселектиран и вклучува пластика, стакло, органски отпад и други материјали. Нередовното отстранување и управување со отпадот доведува до загадување на почвата, водите и воздухот, а во многу случаи, согорувањето на отпадот дополнително придонесува за емисија на токсични гасови.
Еден од најголемите проблеми е недоволната инфраструктура за рециклирање. Македонија нема доволно капацитети за селектирање и обработка на различните типови отпад, особено пластиката, која сочинува голем дел од вкупниот отпад. Постојат само неколку приватни компании кои се занимаваат со рециклирање, но тие се соочуваат со ограничени капацитети и високи оперативни трошоци.
Еколошките и здравствените последици
Пластичниот отпад кој не се рециклира со тек на време се распаѓа на микропластика, која влегува во синџирот на исхрана. Загадувањето со микропластика е поврзано со здравствени проблеми кај луѓето, вклучително хормонални нарушувања и кардиоваскуларни заболувања. Освен тоа, согорувањето на пластиката испушта токсични гасови како диоксини и фурани, кои ја влошуваат состојбата со квалитетот на воздухот.
Глобалниот проблем со извозот на пластичен отпад
Иронично, многу земји од „High Ambition Coalition“ (HAC), кои се залагаат за силни договори за намалување на пластичниот отпад, се меѓу најголемите извозници на пластика во земји во развој. Според последните податоци:
- ЕУ ја зголемила количината на пластичен отпад испратен во земји надвор од OECD за 74% од 2021 до 2024.
- Германија, Шпанија и Холандија извезуваат милиони килограми месечно.
- a) Обединетото Кралство испраќа 9.1 милиони килограми месечно во Турција.
- б) Јапонија, само во август 2024, извезла 44 милиони килограми пластичен отпад во Азија. в) Земјите што го примаат пластичниот отпад, како Турција и Мексико, се соочуваат со големи еколошки и здравствени ризици. Само дел од отпадот се рециклира, додека останатото често се согорува или се депонира на несоодветен начин. Дури и легитимните рециклажни фабрики испуштаат микропластика и испарливи органски соединенија, што придонесува кон дополнително загадување.
Што може да направи Македонија?
- Инвестиции во инфраструктура
Развој на современи капацитети за рециклирање е клучен чекор за намалување на пластичниот отпад. - Јакнење на законодавството
Потребни се поефикасни закони за намалување на употребата на пластика и за поттикнување на циркуларната економија. - Едукација и свест
Кампањи за едукација на граѓаните за важноста на рециклирањето и намалување на употребата на пластика. - Регионална соработка
Македонија може да се приклучи на иницијативи како HAC, но со јасни обврски и цели за внатрешно справување со отпадот. - Од глобални предизвици до локални решенија
- Македонија е дел од глобалната борба против пластичниот отпад. Со преземање на проактивни мерки, земјата може да ја намали својата зависност од пластика, да го подобри управувањето со отпадот и да го заштити здравјето на своите граѓани. Во исто време, треба да се постават прашања за одговорноста на земјите од HAC, кои со своите „високи амбиции“ продолжуваат да создаваат проблеми за земјите во развој.
Н. Доковска