Пишува:Наташа Доковска
Градот Бор, сместен во источна Србија, е очигледен пример за далекусежните последици од рударството врз животната средина и човековите права. Ова рударско седиште, историски познато по богатите наоѓалишта на бакар и злато, е во центарот на индустриската активност повеќе од еден век. Сепак, наследството на оваа неуморна екстракција е значително деградирана животна средина и заедница која се соочува со сериозни предизвици поврзани со човековите права.
Еколошка деградација
Еколошките последици во Бор се очигледни. Пејзажот, некогаш богат и живописен, сега носи лузни од обемните рударски операции. Отворените копови доминираат на теренот, со огромни површини на земја кои се оголени, оставајќи зад себе пустош и неплодни кратери. Квалитетот на воздухот во Бор е алармантно лош, со високи концентрации на сулфур диоксид и други загадувачи кои се ослободуваат од процесите на топење. Жителите често пријавуваат респираторни проблеми, при што најранливите популации, како децата и постарите лица, се најпогодени. Според информациите на Дејан Николиќ, соговорникот низ ова патешествие, од 28000 жители, нешто по еќе од 4000 се регистрирани онколошки пациенти
Водните површиниво и околу Бор се тешко загадени со тешки метали. Ефлуентите од рударските операции се влеваат во реките и подземните води, правејќи ги небезбедни за консумирање и сериозно влијаат на водниот живот. Некогаш чистите реки се претворени во канали на токсичен отпад, претставувајќи значителна закана за биодиверзитетот на регионот.
Прекршувања на човековите права
Еколошката деградација во Бор има длабоки импликации врз човековите права. Правото на здрава животна средина, кое е основно за остварување на другите фундаментални човекови права, е сериозно загрозено. Здравјето на заедницата е постојано на ризик, при што долгорочната изложеност на загадувачите води до хронични болести и намален животен век. Економската зависност од рударството создава сценарио каде што егзистенцијата на многумина е поврзана со индустрија која истовремено го еродира квалитетот на нивниот живот.
Работниците во рударската индустрија се соочуваат со опасни услови, со неадекватни мерки за безбедност и недоволни здравствени услуги, о ја ува Николиќ. Недостатокот на соодветен регулаторен надзор ги влошува овие проблеми, оставајќи ги работниците ранливи на професионални болести и несреќи. Дополнително, економските придобивки од рударството се нерамномерно распределени, при што локалните заедници гледаат малку од богатството што се генерира од нивните ресурси.
Борбата за правда и општествена одговорност
Луѓето во Бор не останале неми пред овие предизвици. Граѓанските групи и еколошките активисти гласно бараат поголема одговорност од рударските компании и владата. Сепак, овие напори често се соочуваат со отпор. Активистите се соочуваат со малтретирање и заплашување, и постои первазивна култура на неказнивост за оние одговорни за еколошките прекршувања.
Дејан Николиќ, водач на неформална група Борани се прашуваат раскажува дека тие ја продолжуваат традицијата на нивните предци кои ја имале првата еколошка револуција во 1938 година и немаат намера да запрат се од остварување на целта.
Борбата за еколошка правда во Бор е емблематична за пошироките глобални проблеми каде индустриските интереси често ги засенуваат правата и благосостојбата на локалните заедници. Постоји итна потреба за поодржлив и поеднаков пристап кон екстракцијата на ресурси, еден кој ги приоретизира здравјето на животната средина и правата на луѓето над краткорочните економски придобивки.
Решавањето на еколошките и човековите права во Бор бара повеќефакторски пристап. Зајакнувањето на еколошките регулативи и осигурувањето на нивната строга примена е клучно. Рударските компании мора да бидат одговорни за нивниот еколошки отпечаток и принудени да усвојат почисти и побезбедни практики. Инвестирањето во здравствени иницијативи во заедницата и обезбедувањето поддршка за оние кои се погодени од загадувањето може да помогне во ублажување на некои од негативните последици.
Дополнително, поттикнувањето на економската диверзификација е од суштинско значење за намалување на зависноста на заедницата од рударството. Развојот на алтернативни индустрии може да обезбеди одржлива егзистенција, олеснувајќи ги некои од економските притисоци кои водат до еколошка експлоатација.
Ситуацијата во Бор служи како остар потсетник за сложената врска помеѓу еколошкото здравје и човековите права. Патот кон праведна и одржлива иднина лежи во признавањето и адресирањето на овие меѓусебно поврзани прашања со итноста и посветеноста што тие ги бараат.
