Пишува: Наташа Доковска
Историјата на еколошкото новинарство во Македонија започнува недка во средината на ‘90тите се формираше првата ГО за еколошко новинарство позната по името Новинарски еколошки центар. Имав среќа и чест да бидам еден од основачите на истото, заедно со Мања Иванова и Катерина Богоева…И се чини дека се започна и заврши тогаш! За жал…После тоа неколку граѓански организации се обидуваат и прават тренинзи, ги мобилизираат новинарите околу идејата за еколошко новинарство, но лошата поставеност на новинарите, ниските плати и честата флуктруација на истата од една во друга редакција права да немаме еколошки новинари, или подобро кажано новинари на кои заштитата на животната средина им е единствана работна задача. Една од причините за тоа е што многу кој медиум има посебна редакција или специјализирани страни кои се однесуваат на животната средина. Втор и најгорчлив проблем е што немаме едуцирани новинари да ја третираа оваа проблематика која се почесто станува број еден во светот. И трето, никој не ги сфаќа сериозно еколошките новинари кај нас, не ги поддржува ниту пак ги кани на меѓународни случувања со предзнак екологија. Во последниве дваесетина години колку што ја следам оваа рубрика, не сум сретнала новинари да ги следат случувањата на било кој COP (Конференција на ОН за клима), односно доаѓаат само ден два и тоа кога некои од нашите лидери ке дојдат да прочитаат или кажат што имаат и си заминуваат. Во меѓународните организации за еколошки новинари ревијално се појавува некои име од Македонија, но најчесто станува збор за „туристички работници“ кои доаѓаат да се прошетаат, зад себе без медиум и кои потоа исчезнуваат од медуимската сцена!
Чаре?
Ни требаат ли еколошки новинари, и што всушност тоа би значело за македонскиот медиумски простор?
Земајќи го во предвидот значењето на еколошките предизвици, како што се загадувањето на воздухот, загадувањето на водите и загадувањето на земјиштата, еколошките новинари треба да одиграат критична улога во објаснување на овие проблеми и јавување на јавноста за нивните последици и потребата за акција. Во Македонија, каде што еколошките предизвици се значителни, аналитичките новинари имаат можност да ги истражат и објаснат комплексните аспекти на овие проблеми, да ги поддржат граѓаните и владата со цел да се вовлечат во одржливи решенија и да влијаат врз јавното мислење и политиките.
Но, од она како стојат работите во реалноста тоа во скоро време тешко дека ќе се случи. А причини за тоа има многи. Новинари за човекови права, ГО која ги собира еколошките новинари и која е канцеларија на меѓународната асоцијација на еколошки новинари од цел свет, ГРИНАКОРД, неодамна направи истражување на тема колошки новинари. Од скенирањето на ситуацијата ние сме единствена држава во регионот која што нема едукатива радио или ТВ емисија за живостната средина и предизвиците со кои се соочува. Во само еден дневен весник до неодамна имаше специјализирана рубрика еднаш неделно, но и тоа повеќе не постои. Темите за животната средина се третираат ад хок и само кога има некој скандал, кога има приказна за „крв“ и лајкови на социјалните мрежи. Од зборовите кои најчесто се користат е зборот „вода“, „клима“ и верувале или не „митигација“, но кога новинарите ќе ги прашате што тоа конкретно значи, верувале или не одговорот е како за на скриена камера – јас само пренесува, соговорникот го така изјави…„
Ова е доволно приказна да се запрашаме што тоа значи за нашиот аудиториум, особено што заштитата на животната средина, како и климатските промени сатнуваат дел од секојдневието на кои обичниот граѓанин треба да им се спротивстави. Но, за да успее во тоа треба некој да му пренесе, да го научи, а тој мост треба да е токму новинарот, оној со предзнак еколошки. Така барем не учеа на факултет!
Тоа што не етака и неме ни чуди, особено што сега има се во новинасрката фела, освен новинари. Но, да се обидеме и оние што ги има, барем малку да ги обучиме како да станат еколошки и да имаат позитивен импакт врз аудиторимот кој е жеден за вакви теми.
Новинари за човекови права како иницијатор на идејата еколошките новинари да влезат во номенклатурата на позеленети работни места истражуваше кои се последиците од немањето еколошки новинари и кои треба да бидат првите чекори за санација на направената штета. Прво, немањето на еколошки новинари во Македонија има значителни последици за јавноста и заштитата на животната средина. Овие новинари во секоја нормална држава би биле од исцрпна важност за истражување и извештај на еколошките проблеми кои влијаат врз населението и природните ресурси во земјата. Без нив, граѓаните губат извор на информации за еколошките предизвици, како и за потребата за одговорни дејства и законодавство за заштита на животната средина.
Второ, еколошките новинари треба да играат клучна улога во разоткривање на неправилности и корупција поврзани со управувањето на животната средина. Тие треба да бидат важен механизам за набљудување и обелодување на несоодветни практики во индустријата и владините институции, што би ја засилало транспарентноста и одговорноста во оваа област.
Сепак, треба да се има предвид дека еколошките новинари треба да бидат обучени и компетентни за да ги истражат и објаснат сложените еколошки проблеми, како и за да се справат со потенцијалните предизвици и притисоци од страна на владините институции и корпорации. Апелот е исто така за поддршка од страна на медиумските куќи и за воведување на механизми за заштита на нивната независност и интегритет.
Ова наведува на заклучокот дека дополнителната едукација е критична за еколошките новинари. Тие треба да разбираат комплексните науки за животната средина, како и принципите на новинарство и комуникација, за да можат да ги истражуваат и известуваат за еколошките проблеми со прецизност и разбирливост. Воедно, дополнителната обука треба да им помогне да ги разберат законите и регулациите поврзани со животната средина, како и да се справат со техничките аспекти на истражувачкото новинарство.
Еколошките новинари версус позеленети работни места
Што се однесува до тоа дали еколошките новинари треба да бидат класифицирани како “зелени работни места”, тоа би можело да биде корисно за нивното признавање и заштита на нивните права и стандарди во работната средина. Зелените работни места се поврзани со индустрии и професии кои ги спроведуваат принципите на одржливост и заштита на животната средина. Според тоа, еколошките новинари можат да бидат вклучени во оваа категорија поради нивната улога во објавување на информации и анализи кои ги поддржуваат одржливи и еколошки придружници.
Еколошките новинари играат критична улога во информирањето на јавноста за еколошките проблеми и застапувањето на одржливоста и напорите за заштита. Тие се потребни пред се за подигање на свеста меѓу аудиториумот, подготвување на истражувачки стории, за поврзување на науката и општеството и нудење на решенија. Низ светот, таканаречената граѓанската наука е она од што треба да се учи, притоа мислејки на процесот каде што обичните граѓани се вклучуваат во научни истражувања и прибирање на податоци како дел од активното учество во процесот на истражување. Ова вклучува аматерски научници, новинари, обични луѓе и заинтересирани групи кои прибираат, анализираат и интерпретираат научни податоци, обично под надзор и со упатствата на професионални научници. Граѓанската наука може да се одвива во различни области на науката, вклучувајќи ги екологијата, астрономијата, биологијата, климатологијата и други. Оваа форма на соработка помага во зголемувањето на пристапноста на научните истражувања, подобрува квалитетот на податоците, и ги вклучува граѓаните во научниот процес.
Еколошките новинари треба да бидат квалификувани како зелени работни места поради нивната улога во просветлување и информирање на јавноста за еколошките предизвици, иновации и решенија. Еколошките новинари играат клучна улога во откривањето, известувањето и анализирањето на најновите развој на полето на животната средина и одржливоста.
Во историски контекст, еколошките новинари го поврзуваат еколошкиот активизам со медиумите и го поттикнуваат дијалогот за одржливоста. Со целосно разбирање на проблемите и можните решенија, новинарите во овој сектор мораат да бидат добро информирани и обучени за да можат да ги проучуваат историите и да ги пренесуваат на јавноста со високо ниво на прецизност и објективност.
Следствено, квалификациите на еколошките новинари се важни за да ги обезбедат потребните вештини и знаења за да ги покријат овие комплексни теми и да ги осигураат релевантните информации за јавноста. Така, еколошките новинари се важни актери во подигањето на свеста и стимулирање на дебата за одржливоста и заштитата на животната средина.
Профилот на еко-новинарот
Што се однесува до профилот на еколошките новинари, тие идеално треба да поседуваат комбинација на новинарски вештини и знаења за животната средина. Но, она што е најважно е треба да бидат заинтересирани за природата и за заштита на животната средина. Нивниот ентузијазам за еколошките теми може да ги натера да следат важни приказни и да застапуваат позитивни промени. Во целост, еколошките новинари играат животна улога во обликување на јавниот дијалог, влијаење на политичките одлуки и одгледување на понатамошна перцепција перцепција за природата.
Недоамна учествував на конференција поврзана со комуникацијата за животната средина… Говорејќи на оваа тема, имам впечаток дека сме многу позади. Во секојдневниот развој на еколошките проблеми, комуникацијата стои како камен-темел за поддршка на свеста, мобилизирање на акција и предизвикување на промени. Новинарите, како раскажувачи на нашето време, имаат огромна моќ во обликувањето на јавното мислење и влијаењето на политичките одлуки што се однесуваат на животната средина.
Задачата на новинарот е преку убедливи раскази да има способност да ги истакне актуелните еколошки проблеми, од климатските промени и дефорестацијата до загадувањето и уништувањето на животниот станишта. Преку ставањето на овие проблеми во прв план на јавната свест, новинарите можат да ја катализираат колективната акција и да го поттикнат барањето за одржливи решенија.
Истражувачкото новинарство треба да одигра критична улога во откривањето на еколошките несправедливости, корпоративните неправилности и владините немарности. Преку откривањето на одговорноста на моќните преку строга прегледност и разобличување, новинарите можат да ги натераат институциите и индустриите да усвојат појасни и еколошки одговорни практики.
Ефикасната комуникација поддржува дијалог меѓу заинтересираните страни, вклучувајќи ги креаторите на политики, научниците, активистите и општествената јавност. Преку обезбедување на платформи за информирани дискусии и дебати, новинарите можат да ги премостат разликите во разбирањето, да ги разобличат дезинформациите и да го култивираат чувството за итност околу еколошките проблеми.
Од друга страна, пак, не смееме да го заборавиме локалното новинарство кое што им овозможува на заедниците да преземат одговорност за еколошките предизвици и решенија. Преку зголемување на иницијативите на базата на заедницата, прикажување на успешни приказни и обезбедување на ресурси за ангажман на граѓаните, новинарите можат да ги регистрираат значајните промени на базата на заедницата.
Истражувачките новинарски приказни и застапувањето може да влијае на политичките дневни ангажмани и да ги поттикне законските реформи. Преку обезбедување на инсајтите базирани на докази и зголемување на гласовите на експертите, новинарите можат да ги притиснат креаторите на политики да ги спроведат законите кои ќе влијаат вра заштитата на животната средина и одржливоста.
Новинарството со предзнак еколошко може да ги прослави и да ги промовира иновативните решенија и напредокот кон подобра одржлива и резилиентна иднина. Преку фокусирање на технолошките напредоци, социјалните иновации и успешните напори за конзервација, новинарите можат да ги инспирираат надежта и да мотивираат дополнителните акции.
Со еден збор, ефикасната комуникација, предводена од еколошките новинарите, е неопходна за подигање на свеста, промена на политиките и заштита на животната средина.