Пишува: Наташа Доковска
Одлуката на претседателката Гордана Силјановска-Давкова да стави вето на Указот за воведување на двојазични лиценци за вработените во градинките отвори прашања кои длабоко задираат не само во правниот поредок, туку и во многу почувствителното ткиво на македонското општество – меѓуетничките односи.
На прв поглед, ветото може да се протолкува како правен акт, еден од демократските механизми што претседателот на државата го користи за да изрази сомнеж во одредена законска одредба. Сепак, кога темата на ветото се однесува на јазичните права – тема која во Македонија секогаш е обременета со политичка и национална тежина – тој потег добива дополнителна симболика.
Силјановска-Давкова го оправдува своето вето со правни аргументи, укажувајќи на нејаснотии и потенцијална неуставност во Указот. Но, овој потег, без разлика на намерата, не може да се одвои од поширокиот контекст: чувството на маргинализација кај одредени етнички заедници и стравот на дел од македонскиот корпус од губење на националниот идентитет.
Но, не смееме да заборавиме дека македонското општество и понатаму се соочува со длабоки јазови меѓу различните етнички заедници, а јазикот е еден од најчувствителните симболи на тие поделби. Ова вето, независно од правната основа, се доживува како сигнал за одбивање на процесот на понатамошна интеграција на заедниците. И тоа на повеќе нивоа!
Прво, албанската заедница, која во голема мера го поддржа овој Указ како чекор кон подобрување на инклузијата и комуникацијата во градинките, веројатно ќе го доживее ветото како уште еден доказ за неприфаќање и отпор кон нивните права. Ова може да ја продлабочи недовербата кон државните институции и да ги охрабри екстремните политички дискурси кои повикуваат на порадикални решенија.
Ветото, наместо да создаде простор за правна дебата, дополнително ќе ја зголеми политичката поларизација. Македонските политички партии веќе ги заострија реториките, обвинувајќи се меѓусебно за предавство или национализам. Таквиот амбиент е плодна почва за манипулација со емоциите на граѓаните, додека вистинските предизвици остануваат нерешени.
Во пракса, одбивањето на овој Указ ќе создаде конфузија во градинките, особено во мултиетничките средини. Непостоењето на јасни правила за лиценцирање на воспитувачи кои зборуваат различни јазици ќе резултира со административни блокади и ќе го попречи квалитетното рано образование за децата од различни етнички заедници.
Она што е јасно е дека ова вето е повеќе од правно прашање – тоа е политички и симболички акт кој може да има долгорочни последици врз општествената кохезија. За да се избегне натамошно продлабочување на поделбите, неопходно веднаш да се започне со отворен и искрен дијалог: политичарите од сите страни мора да престанат да ја користат оваа ситуација за собирање политички поени и наместо тоа да седнат на маса за конструктивен дијалог.
Мора да се понудат јасни правни решенија: ако постојат правни слабости во Указот, тие треба да се адресираат преку транспарентен и инклузивен процес, а не преку политички блокади.
Мора да се внимава каде и како се става фокусот на децата и нивните потреби: Наместо да се водат битки околу симболични прашања, сите засегнати страни треба да го стават фокусот на квалитетното образование и благосостојбата на децата.
Време за одговорност, а не за поделби
Ветото на претседателката не смее да стане уште една длабока рана на меѓуетничкото ткиво во Македонија. Ова е момент кога лидерите имаат обврска да покажат одговорност, зрелост и политичка визија. Само преку транспарентен дијалог и прифаќање на различностите како предност, а не како закана, Македонија може да ја надмине оваа криза и да продолжи да гради општество во кое секој граѓанин, без разлика на јазикот што го зборува, ќе се чувствува прифатен и рамноправен.
