Пишува: Наташа Доковска
Колку и да звучи смешно, имајте предвид дека домаќинството е дел од ланецот на загадувањето, особено готвењето. Но, тука треба да се осврнеме и на тоа колку е загадена просторијата во која отседнуваме цел ден и во која се готви. Ако се направи посеопфатен поглед на здравствените ризици од загадувањето на воздухот во затворен простор и ефектите од емисиите на стакленички гасови поврзани со животниот циклус на печките на глобалната клима, резултатите се разочарувачки. Во моментов, се проценува дека 2 милиони животи – претежно жени и деца – се губат годишно, што резултира од изложеност на чад за готвење во внатрешноста на биомасата. Традиционалните печки за готвење може да варираат од камени до отворени и модели на тули и малтери, како и оние со оџаци. Подобрената печка е дизајнирана со цел да се подобри енергетската ефикасност, да се отстрани чад од внатрешниот простор за живеење или да се намали грижата за готвење.
Меѓународните организации ја започнаа кампањата позната како cookstoves која иницира враќање на наједноставната и најстарата технологија за домаќинство. Истражувањата за потребата од подобрени шпорети датираат од 1950-тите години; следните децении сме сведоци на големи програми кои се фокусираа на зголемување на ефикасноста на одредени дизајни на шпорети.
Во повеќето земји, готвењето главно се смета за одговорност на жените, кои поминуваат значително време за подготовка на храна за своите семејства. Практиките за готвење може да се олеснат со користење на повеќе современи горива (на пример, керозин или ТНГ), подобрување на квалитетот на производството на јаглен и користење на електрични апарати. Но, експертите за заштита на животната средина главно се концентрираме на улогата на cookstoves во намалувањето на емисиите, елиминирање на тешкотии и подобрување на севкупниот квалитет на животот, бидејќи податоците за влијанието врз здравјето на загадувањето за затворен простор се поразувачки.
Имено, жените и децата во земјите во развој се секојдневно изложени на загадување од чад, во форма на мали честички, до 20 пати повисоки од максимално препорачаните нивоа на Светската здравствена организација (СЗО) и други агенции за заштита на животната средина ширум светот. Се проценува дека чадот од гориво за готвење предизвикува околу 2 милиони смртни случаи на годишно ниво, од кои повеќе од 99 проценти се јавуваат во земјите во развој. Ова значи дека значителен процент од годишниот товар на болеста е предизвикан од чадот за готвење. Бидејќи мајките и нивните мали деца се главните членови на домаќинството кои редовно дишат таков чад за готвење, тие се несразмерно засегнати од поврзаните здравствени проблеми. Децата се особено ранливи, силните докази ги поддржуваат каузалните врски помеѓу емисиите на согорување од биомаса и акутната респираторна инфекција (ARI) кај децата.
Исто така, според најновото истражување на оваа тема постојат добри докази кои го поврзуваат чадот од готвењето во домаќинствата со појавата на детската пневмонија. Мета анализата на студии за ризик од пневмонија кај деца под 5 години укажува на тоа дека децата изложени на цврсти горива имаат повеќе од 1,8 пати поголеми шанси да страдаат од пневмонија, споредено со децата без такво изложување. Една понова студија која ги разгледува, класифицира и сумира истражувањата спроведени во текот на изминатите 15 години за односот помеѓу загадувањето на воздухот и здравјето на домаќинствата покажува дека загадувањето на воздухот во домаќинствата е поврзано со разни здравствени проблеми.
Горивото од биомаса често се собира од локалната средина, а тоа најчесто го прават жените. Оваа активност одзема многу време го одвлекува времето од продуктивни и семејни активности. Во текот на една типична недела, членовите на семејството трошат значително време за собирање на гориво, без разлика дали се од заедничко селско земјиште или полиња на фармерите. Во Индија, на пример, времето поминато во собирање на гориво се проценува на еден час дневно. Собирањето на горивата од биомаса честопати подразбира одење на долги растојанија што носат тешки оптоварувања и безбедносни ризици. Понатаму, тоа може да доведе до постепено влошување на локалната околина и да ги осиромаши резервите на биомаса, што значи уште подолги прошетки и поголеми тешкотии. Можно е времето што не се потрошило за домаќинство да се користи за активности за производство на приходи, што му дава друга, родова димензија на ова прашање.
Како и да е, експертите во Бон порачаа да се замени стариот начин на подготвување нах рана со нов, да се отфрлат старите шорети и да се водат нови – целосно електризирани кујни И на тој начин да се избегне загадувањето во затворени средини кое на годишно ниво одзема околу 2 милиони жители.
Имајќи во предвид дека последниве недели загаденоста на надворешниот воздух во Скопје и цела Македонија е тема број еден, добрo би било македонските експерти да понудат информации колкава е загаденоста и ефектите од истата во затворени – домашни услови каде што голем број на семејства се грејат на застарени шпорети, притоа користеjќи секакви материјали за затоплување.